Frogfishes on www.frogfish.ch - Anglerfische auf www.frogfish.ch Frogfishes on www.frogfish.ch - Anglerfische auf www.frogfish.ch         www.frogfish.ch

Hengelaarsvis gedrag

Camouflage
Paringsgedrag
Voortbeweging

 

Hengelaarsvissen

Typische kenmerken en termen - Esca en illicium - Tips bij het determineren van hengelaarsvissen - Camouflage - Veranderen van kleur - Voortbeweging - Aggressieve mimicry - Hengelen naar prooi - Gaap en zuig - Wat er in komt, moet er ook uit - Paringsgedrag - Broedzorg - Baby hengelaarsvissen - Lokgedrag bij kleine hengelaarsvissen - Opgroeien

Uit het Engels vertaald door Eddy Thys - Print Versie

This page in English - Diese Seite in Deutsch - Esta página en español - Ce texte en français

Typische kenmerken en termen

Frogfish terms for identification

Klein, gezet en afgerond lichaam (5-40cm). Losse, stekelige of wratachtige huid, ledemaatachtige borstvinnen met een elleboogachtig gewricht, kleine, ronde kieuwopeningen achter de vinnen (niet bedekt met platen), zeer grote omhoog gerichte mond. De borstvinnen zijn omgevormd en lijken op voetjes met kleine tenen.

De eerste rugstekel is omgevormd tot een beweeglijke hengel (illicium) met aan het uiteinde een vlezig op aas gelijkend aanhangsel (esca). De hengel varieert in lengte en is soms gestreept. De derde rugvin is sterk vergroot.

Kieuwopening achter voetje (borstvin)
Kieuwopening achter voetje (borstvin)
Donkere oogvlek (ocellus) met lichte omgeving
Donkere oogvlek (ocellus) met lichte omgeving
Membraan tussen rugstekels
Membraan tussen rugstekels

Esca en illicium

De vorm van het aas is één van de belangrijkste determinatiekenmerken die zelfs een leek kan aanwenden om de soort te bepalen. Het aas gelijkt vaak op een kleine prooi maar dat is niet altijd zo. Het aas van sommige soorten (A. striatus or A. hispidus) heeft de vorm van een wormpje, andere (A. commerson or Ph. scortea) gelijken op een kreeftje of een klein visje met oogvlek en aanhangsels als vinnen (A. maculatus). Bij het hengelen bootst de vis zelfs de beweging van het prooidiertje na (mimicry). Deze vorm van mimicry om een prooi te verschalken noemt men ook agressieve mimicry.

reuzen hengelaarsvis (A. commerson)
reuzen hengelaarsvis (A. commerson)
wratten hengelaarsvis (A. maculatus)
wratten hengelaarsvis (A. maculatus)
gestreepte hengelaarsvis (A. striatus)
gestreepte hengelaarsvis (A. striatus)
Bermuda hengelaarsvis (A. bermudensis)
Bermuda hengelaarsvis (Abantennarius bermudensis)
borstelige hengelaarsvis (A. hispidus)
borstelige hengelaarsvis (A. hispidus)
Nieuw-Guinea hengelaarsvis (A. dorehensis)
Nieuw-Guinea hengelaarsvis (Abantennarius dorehensis)

De orde van de Lophiiformes

De familie van de hengelaarsvissen (Antennariidae = antenna-dragers) bevat 12 geslachten (Allenichthys, Antennarius, Antennatus, Echinophryne, Histiophryne, Histrio, Kuiterichthys, Lophiocharon, Nudiantennarius, Phyllophryne, Rhycherus, Tathicarpus) met 52 (54?) beschreven soorten. Hengelaarsvissen taxonomie (in engels)

Hengelaarsvissen zijn relatief kleine vissen (maximal 50 cm: F. ocellatus). Er zijn ook enkele kleine soorten tussen 5 en 10 cm.Sommige soorten variëren van kleur, van zwart tot rood, oranje, geel, bruin, wit, purper, groen sommige zelfs met blauwe vlekken. Deze kleuren zorgen voor de camouflage in de omgeving van sponzen, koralen en algen.

Tips bij het determineren van hengelaarsvissen

Hengelaarsvissen kunnen worden gedetermineerd d.m.v. de lengte van de hengel en de vorm van het aas, de huiduitsteeksels, het aantal stekels, het aantal vinstralen en de positie van de kieuwopening. Ook de aan- of afwezigheid van oogvlekken (ocelli) is belangrijk. De kleur is erg variabel en dus geen soortkenmerk. Sommige zeldzame kleuren kunnen toch een aanwijzing zijn bij de soortbepaling.

Let dus vooral op volgende kenmerken en neem best een foto (Identificatie-toets in engels):


1. Hengel langer /even lang/ korter dan de tweede rugstekel?
2. Kenmerken van de hengel en het aas?
3. Aanwezigheid van ocelli (oogvlekken) of andere opvallende kenmerken zoals wratten, strepen en kleur(en)?
4. Vindplaats? Habitat (zand, rif, zeegras, spons)? Geografische zone?

Camouflage

Perfecte camouflage:
Perfecte camouflage:
Gele reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
Perfecte camouflage:
Perfecte camouflage:
Grijze reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
Perfecte camouflage:
Perfecte camouflage:
Grijs gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

Camouflage is een manier om zintuigorganen zoals ogen, neus of tong te misleiden door niet op te vallen. Veel dieren gebruiken camouflage om zich te verbergen voor predatoren (beschermende camouflage). Hengelaarsvissen daarentegen imiteren vaak schuilplaatsen (steen, rotsblok, spons) of voedsel (algen) voor andere zeebewoners. Hierdoor worden deze aangetrokken en worden dan verorberd (agressieve camouflage).

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) - Details van de huid
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) - Details van de huid
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) - Details van de huid
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) - Details van de huid
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) - Details van de huid
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) - Details van de huid
gestreepte hengelaarsvis(Antennarius striatus) - Details van de huid
gestreepte hengelaarsvis(Antennarius striatus) - Details van de huid
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - Details van de huid
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - Details van de huid
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - Details van de huid
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - Details van de huid

De hengelaarsvis is een meester in de camouflage. Hij is vaak uitgerust met vlekken, strepen, wratten, huidplooien en filamenten. Eigenlijk imiteert hij substraten zoals met algen begroeide stukken koraal, steen of afval, planten zoals Sargassum zeewier of algen, dieren zoals zakpijpen, koralen en sponzen (mimicry). De gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) bijvoorbeeld ziet er door zijn huidplooien en aanhangsels net uit als de algen waarin hij zich schuilhoudt Andere soorten lijken op sponzen inclusief de openingen die zij imiteren met vlekken op het lichaam. Een pas ontdekte soort (Histiophryne psychedelica) heeft strepen over heel het lichaam die doen denken aan patronen bij steenkoralen en mosdiertjes.

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
Sargassum hengelaarsvis (Histrio histrio ) (Bertrand Chauvel)
Sargassum hengelaarsvis (Histrio histrio ) (Bertrand Chauvel)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
(Bertrand Chauvel)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
(Eddy Thys)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
(Bernd Leonhardt)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
(Mike Miller)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
(Johanna Gawron)
Zwart gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
Zwart gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

Veranderen van kleur

Lange tijd hebben wetenschappers verschillend gekleurde hengelaarsvissen beschouwd als verschillende soorten. Moderne ichthyologen (visgeleerden) onderscheiden nu 12 geslachten en 52 (54?) nog levende soorten wereldwijd. Kleuren zijn – op enkele uitzonderingen na – geen grote hulp bij de determinatie van hengelaarsvissen. Door hun camouflage en mimicry zijn deze vissen moeilijk te vinden en bovendien moeilijk te determineren door hun kleurvariëteit. Specimen van dezelfde soort kunnen er volledig verschillend uitzien. Om het nog ingewikkelder te maken kunnen ze van kleur veranderen in enkele dagen of weken. Zij kunnen ook objecten uit hun onmiddellijke omgeving gaan imiteren zoals sponzen, rotsblokken, koralen en zakpijpen. Als ze zich verplaatsen naar donkerder regionen zullen ze zich aanpassen en er donkerder gaan uitzien. Men vindt vaak zwarte hengelaarsvissen op zwarte sponzen of vlak bij zwarte zakpijpen en gele vissen in gele sponzen en de patronen op hun huid lijken vaak op de openingen van sponzen (ostia) of zakpijpen. Deze agressieve vorm van mimicry en het voedingsgedrag van hengelaarsvissen is één van de meest geëvolueerde vormen in de natuur van "op wacht liggend" predatie.

In een aquarium kan men observeren hoe hengelaarsvissen hun kleur aanpassen aan de omgeving en “onzichtbaar” worden in de nabijheid van koraal of sponzen. S. Michael heeft beschreven hoe een zwart exemplaar met oranje vlekken in een maand tijd eerst bruin en dan geel werd met zwarte vlekken.

Sommige soorten echter zoals van het geslacht Antennatus veranderen nooit echt van kleur al kunnen ze wel wat bleker of donkerder worden.

Voortbeweging

Hengelaarsvissen zie je zelden zwemmen en de meeste hebben geen zwemblaas behalve de Sargassum hengelaarsvis Histrio histrio , Allenichthys glauerti, Kuiterichthys furcipilis en Phyllophryne scortea). Ze kunnen wel zeer snel bewegen door grote hoeveelheden water op te zuigen langs de mond en snel uit te persen langs de kleine kieuwopeningen. Dit resulteert in een turbo-achtige voorwaartse beweging enkele centimeters boven de grond. De pas ontdekte Histiophryne psychedelica maakt een aantal korte sprongetjes waarbij hij zich afstoot van de bodem met zijn voetjesachtige borstvinnen. (Referentie / Video).

zwemmende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
zwemmende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
zwemmende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
zwemmende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
Galoppierender Anglerfisch (<em>Antennarius commerson</em>)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Zwemmende Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Zwemmende Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Zwemmende Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Zwemmende Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Zwemmende Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
ZwemmenBaby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

Om korte afstanden af te leggen kan de hengelaarsvis gewoon wandelen of galloperen. Interessant is het feit dat de volgorde van borstvinnen en buikvinnen is omgekeerd. De krachtige achterste voetjes zijn eigenlijk zijn borstvinnen!

frogfish walking (animated gif by Zubi)

galopperende wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
galopperende wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
galopperende wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
galopperende wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
galopperende wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
galopperende wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
galopperende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
galopperende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
galopperende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
galopperende gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
galopperende reuzen hengelaarsvis Antennarius commerson
galopperende Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

Meestal zitten deze vissen bewegingsloos op sponzen maar de harige hengelaarsvis (Antennarius striatus) loopt graag rond. Om prooien aan te trekken beweegt hij zijn hengel en aas voor het hoofd terwijl hij zich verplaatst.

Aggressieve mimicry

Het merkwaardigste aan de hengelaarsvis is, behalve de gesofisticeerde camouflage, de manier waarop hij zijn prooien aantrekt. Andere statische vissen liggen op wacht tot de prooi tot in de buurt van de mond komt aangezwommen maar de hengelaarsvis hengelt actief naar de prooi (vis, garnaal) tot hij kan toeslaan. Het uiteinde van de hengel bootst vaak voedsel na zoals wormpjes, garnaaltjes of kleine visjes. De prooivis nadert om het ”aas” te pakken en wordt dan opgezwolgen door de geduldige hengelaar. Deze tactiek noemt men agressieve mimicry.

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) - Video
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt

Natuurlijk worden niet alle prooien door de hengel aangetrokken. Een meer passieve manier van doen steunt op de uitstekende camouflage. Veel diertjes zien in de hengelaarsvis een spons, komen voor beschutting en verdwijnen dan in zijn gulzige bek. Ik heb vaak zelf gezien hoe kleine visjes over de hengelaarsvis, verscholen in een spons, heen zwommen zonder het gevaar te zien te kunnen worden opgegeten.

Zoals gezegd lijken sommige soorten op met algen begroeide stukken koraal. In koraalriffen zijn er vaak weinig algen aanwezig voor herbivore vissen. Deze zullen dan de hengelaarsvis benaderen om zich te voeden maar worden zelf opgegeten Hierdoor kunnen er nog meer algen groeien rond de vis (alle herbivoren worden opgegeten) en worden er nog meer prooien aangetrokken naar deze plek.

Sommige hengelaarsvissen bewegen actief naar hun prooi. Ik heb eens gezien hoe een gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) naar een kleine pladijs toe sloop om dichtbij genoeg te komen voor een verrassingsaanval. De geschikte afstand voor een aanval is ongeveer de lichaamslengte van de predator.

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
2 reuzen hengelaarsvissen (Antennarius commerson)
2 reuzen hengelaarsvissen (Antennarius commerson)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

Hengelen naar prooi

Hengelaarsvissen eten vooral visjes en kreeftachtigen (garnaaltjes en krabbetjes). Ze kunnen prooien inslikken die tweemaal zo groot zijn als zijzelf. Hengeltechnieken variëren naargelang de omgeving waarin de vis leeft. Een hengelaarsvis (bijvoorbeeld Antennarius striatus) die meestal op het zand leeft heeft vaak een hengel met aas dat dicht bij de bodem komt, zodat het aas vlakbij openingen of holen in het zand wordt gehouden of bodemvissen zoals platvissen kan aantrekken. Een hengelaarsvis die bovenop sponzen of op het koraal verblijft (bijvoorbeeld Antennarius commerson) zal vaker boven zijn hoofd hengelen en heeft een langere hengel. Een hengelaarsvis die verborgen leeft in spleten (bijvoorbeeld Antennatus nummifer) is vaak klein en heeft een korte hengel met aas, gelijkend op een wit balletje dat net voor of boven zijn hoofd wordt “uitgeworpen”. videos

Elke soort hengelaarsvis beweegt zijn hengel en aas op zijn eigen wijze om prooi aan te trekken. Bijvoorbeeld beweegt de wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) zijn aas in golvende lijnen of boven het hoofd of recht voor de mond dichtbij de bodem. De reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) maakt op- en neergaande bewegingen in schokjes. Een studie gewijd aan hengeltechnieken door S. Michael toonde aan dat de hengelaarsvis zijn technieken kan variëren. Een rugvlek hengelaarsvis (Antennatus nummifer) die hij observeerde gebruikte drie verschillende technieken – hengel opheffen en vibreren met het aas, het aas onbeweeglijk voor de mond houden en het aas snel naar voor en achter bewegen.

6 foto's: gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) hengelt

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

 

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

Hengelaarsvissen hengelen zelfs‘s nachts. Ofschoon hun apparaat dan niet zichtbaar is kan een mogelijke prooi de trillingen waarnemen en op die manier aangetrokken worden.

Hengelaarsvissen gebruiken ook een chemisch lokmiddel. Dit is belangrijk voor hengelaarsvissen die ‘s nachts voedsel zoeken zoals de harige hengelaarsvis (Antennarius striatus). Deze soort vergroot zijn aas zo’n 35% bij actief hengelen.

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

Kleine hengelaarsvissen verkiezen vaak ondiepe wateren en leven verscholen in spleten tussen koraal en tussen afval. Op die manier voorkomen ze te worden opgegeten door groteren vissen. Ze maken ook minder gebruik van hun hengel dan grotere exemplaren om prooi aan te trekken. Verschillende kleine soorten hebben ook kleine hengels (zoals Antennatus coccineus) of bijna niet waar te nemen hengels (zoals Antennatus tuberosus). (Zie foto’s)

Antennatus dorehensis
Abantennarius dorehensis
rugvlek hengelaarsvis (Antennatus nummifer)
rugvlek hengelaarsvis (Antennatus nummifer)
Lembeh Frogfish (Ocellated Frogfish) before Antennatus sp. - Nudiantennarius subteres - Lembeh Anglerfisch (Ocellus Anglerfisch) ehemalig Antennatus sp.
Nudiantennarius subteres

Omdat het aas gebruikt wordt als lokmiddel wordt het vaak beschadigd of afgebeten door de aangetrokken prooi of door predatoren. Daarvoor hebben sommige soorten (Antennarius pauciradiatus or Antennarius randalli) zakvormige openingen gevormd door een membraan tussen de tweede en derde rugstekel om het aas te beschermen. Hengel en aas kunnen regenereren maar ondertussen moet de vis tijdelijk vasten. Het kan 4 tot 6 maanden duren voor het hele apparaat terug is hersteld.

Soms wordt een hengelaarsvis zelf gepredateerd. Zoals op foto’s zichtbaar is blaast de prooi zich op door water op te zuigen zodat de predator (hier een hagedisvis) moeite heeft om zijn prooi in te slikken. Fotograaf Stephane Bailliez schreef : Ik bleef de hagedisvis 30 min observeren terwijl hij de prooi probeerde binnen te krijgen. Soms probeerde hij te lossen en op een andere manier de opgeblazen hengelaarsvissen door te slikken. Tevergeefs.

Aas van de gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
Aas van de gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
Aas van de gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
Aas van de reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
Aas van de gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Aas van de gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
Aas van de gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - Video
Aas van de gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - Video
hengelaarsvis (Lophiocharon lithinostomus )
hengelaarsvis (Lophiocharon lithinostomus)
Copyright Esteban Cervantes
 
hengelaarsvis wordt opgegeten door hagedisvis
hengelaarsvis wordt opgegeten door hagedisvis
Copyright Stephane Bailliez
hengelaarsvis wordt opgegeten door hagedisvis
hengelaarsvis wordt opgegeten door hagedisvis
Copyright Stephane Bailliez
hengelaarsvis wordt opgegeten door hagedisvis
hengelaarsvis wordt opgegeten door hagedisvis
Copyright Stephane Bailliez

Er is ook een groep hengelaarsvissen die geen of slechts een zeer kleine hengel bezitten. De pas ontdekte (2008) hengelaarsvis Histiophryne psychedelica (Ambon hengelaarsvis) schijnt de opening van holen of spleten af te sluiten en zo de prooi binnenin te bemachtigen (referentie). Het zou interessant zijn om te onderzoeken of de bijna hengelloze soorten zoals Histiophryne bougainvilli of Histiophryne cryptacanthus dezelfde manier van werken toepassen.

Hengelaarsvissen hebben ook een kleine witte huidflap juist boven de mond. Ik heb deze flap bij verschillende soorten hengelaarsvissen waargenomen, niet altijd even opvallend , maar meestal wit gekleurd. Ik heb hierover niets in de literatuur teruggevonden maar vermoed dat het een bijkomend lokmiddel is om kleine prooien aan te trekken!

Antennarius hispidus
Antennarius hispidus
Antennarius pictus
Antennarius pictus
Antennarius commerson
Antennarius commerson

Diepzee hengelaarsvissen hebben zelfs een oplichtende hengel (bioluminescentie geproduceerd door symbiotische bacteriën), versierd met filamenten of aanhangsels die ook lichtgevend zijn. Deze soorten hebben een ontzaglijke muil en vlijmscherpe tanden. De hengel kan 4 tot 5 maal de lengte van de vis bedragen en soorten van de familie Linophrynidae hebben zelfs tastdraden op de kin die ook licht kunnen opwekken en gelijken op een hangend mandje.

Gaap en zuig

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus). Copyright Matthew Oldfield (Flickr)

Antennarius maculatus - wratten hengelaarsvis hengelt
Antennarius maculatus - wratten hengelaarsvis hengelt
Foto Johanna Gawron
Antennarius maculatus - wratten hengelaarsvis hengelt
Antennarius maculatus
Foto Johanna Gawron
Antennarius maculatus - wratten hengelaarsvis hengelt
Antennarius maculatus
Foto Johanna Gawron

Bij voedselopname vergroten de hengelaarsvis hun mondholte. Zij verzwelgen hun prooi door een reflex waarbij een onderdruk ontstaat in de mondholte die 12 maal groter wordt. Dit is de snelste “gaap en zuig “ – beweging van alle vissoorten. Het duurt slechts 6 milliseconden. Dit is sneller dan bij de schorpioenvis of bij de steenvis (15 milliseconden)

Zo kunnen ze een visje uit een school wegplukken zonder dat de andere vissen dat gemerkt hebben. Een hengelaarsvis kan gemakkelijk een prooi verzwelgen die groter is dan hijzelf. Hij heeft geen tanden en de prooi wordt in haar geheel opgeslokt.

reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
Zwart wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) geeuwen
Zwart wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) geeuwen
Antennarius striatus - gestreepte hengelaarsvis geeuwen
Antennarius striatus - gestreepte hengelaarsvis geeuwen
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
Photo Johanna Gawron
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
Photo Johanna Gawron
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) geeuwen
Photo Johanna Gawron

Soms zie je hengelaarsvissen die hun muil openen en als het ware geeuwen. Slechts bij 2 gelegenheden heb ik een prooi zien vangen (video). Het gebeurde zo snel dat het ene moment er een garnaaltje voor de muil aanwezig was en het andere moment het al was verdwenen en de hengelaarsvis een slikbeweging maakte. Geen wonder dat ze onzichtbaar visjes uit een school kunnen late verdwijnen!

zwemmende Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
zwemmende Baby wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (waarschijnlijk Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
Baby gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) geeuwen
 

Wat er in komt, moet er ook uit....

Poepende hengelaarsvis
Antennarius pictus
Poepende hengelaarsvis
Antennarius pictus
Poepende hengelaarsvis
Antennarius pictus
Poepende hengelaarsvis
Antennarius pictus

 

Poepende hengelaarsvis
(Copyright Kermi Sukirman)

Paringsgedrag

Men kan mannelijke en vrouwelijke hengelaarsvis niet van elkaar onderscheiden door bijvoorbeeld kleur of grootte. Enkel na dissectie kan men de geslachten herkennen aan de geslachtsdelen (gonaden).

De volgende foto’s tonen het paringsgedrag en het uitscheiden van de geslachtscellen van verschillende soorten hengelaarsvissen. Ongeveer 8 a 12 uur voor de eierleg begint het vrouwtje met de productie van 40.000 tot 180.000 eitjes. Deze zijn zo’n 0,5 mm groot. Dit gebeurt erg snel zodat net voor de lozing zij zo opgezwollen is dat zij nog moeilijk in evenwicht op de bodem kan blijven. Zij begint te drijven met de start naar omhoog en wordt van dichtbij gevolgd door het mannetje. Het mannetje port het vrouwtje in de buik en dan bewegen ze snel naar het oppervlak waar ei- en zaadlozing plaatsvinden. Dit gebeurt verschillende keren in een paar weken. Video Ellen Muller

Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick
Antennarius maculatus paringsgedrag
Antennarius maculatus paringsgedrag
Copyright Mike Bartick

Video Copyright Mike Bartick

Het ouderschap eindigt met de paring. De duizenden eitjes worden geloosd ingekapseld in een lintvormige drijvende massa slijm, die dagenlang rondzwalpt en zich over grote afstanden verplaatst en tenslotte naar de bodem zinkt nadat de eitjes zijn uitgekomen. Het plankton – stadium van de vislarfjes duurt waarschijnlijk 1 tot 2 maanden. Zelfs larfjes van 0,5 tot 1 cm hebben al een hengel. Ze hebben ook een dikke kop. (zie Antennariidae p. 728ff PDF)

Juveniele hengelaarsvissen lijken op de volwassen vissen maar hebben speciale defensieve kleuren (zie Baby hengelaarsvissen)

gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (geel) vrouwelijke (bruin)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (geel) vrouwelijke (bruin)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (geel) vrouwelijke (bruin)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (geel) vrouwelijke (bruin)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (rood) vrouwelijke (geel)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (geel) vrouwelijke (bruin)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (rood) vrouwelijke (geel)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (geel) vrouwelijke (bruin)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) - mannelijke (rood) vrouwelijke (geel)
hengelaarsvis (Antennarius multiocellatus) - - mannelijke (klein) vrouwelijke (groot)
hengelaarsvis (Antennarius multiocellatus) - - mannelijke (klein) vrouwelijke (groot)
(Ellen Muller)
hengelaarsvis (Antennarius multiocellatus) - - mannelijke (klein) vrouwelijke (groot)
hengelaarsvis(Antennarius multiocellatus) - eieren en sperma
(Ellen Muller)
hengelaarsvis(Antennarius multiocellatus) - details van de eieren
hengelaarsvis(Antennarius multiocellatus) - details van de eieren
(Ellen Muller)
 
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) - mannelijke (klein) vrouwelijke (groot)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) - mannelijke (klein) vrouwelijke (groot)
vrouwelijke gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
vrouwelijke gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)

Broedzorg

Enkele soorten (meestal uit Australie) vertonen broedzorg voor de bevruchte eitjes. Bijvoorbeeld Lophiocharon lithinostomus heeft minder maar grotere eitjes dan de meeste soorten. Het vrouwelijke verbindt een eipakketje met een soort draad aan het lichaamsoppervlak en draagt het mee tot de larfjes uitgebroed zijn. Een van de ouders van de soort Phyllophryne scortea bewaakt de eitjes. Mogelijke predatoren die de eitjes/embryo’s naderen worden door de zorgzame ouder opgegeten ! Histiophryne cryptacanthus en H. bougainvilli verbergen het eipakketje in een zak gevormd door de borstvin en de staart die omgebogen is.

Verschillende hofmakende mannetjes van Rhycherus filamentosus verzamelen rond het eierdragende wijfje. De wijfjes leggen zowat 5000 eitjes in één grote massa. Deze massa bestaat uit talloze draden met 1 eitje verbonden aan een schijfje gel van 3 cm in diameter. De schijf wordt eerst gelegd en dan de eierdraden elk op een dubbel kleverig filament. Als het mannetje zijn zaadcellen loost , waaiert het vrouwtje over de eitjes met de staartvin om ze te verspreiden achteraan in een holte. Gedurende dit proces wordt het mannetje weggejaagd. Kleverige draden hechten zich vast aan de naburige vegetatie en stenen. Het wijfje bedekt dan de eitjes volledig met haar lichaam en bewaakt ze. De jongen verlaten het ei na ongeveer 30 dagen en zoeken onderkomen in spleten op de bodem (persoonlijke observatie van Rudie H. Kuiter).

eieren van de Kwastjes hengelaarsvis (Rhycherus filamentosus)
eieren van de Kwastjes hengelaarsvis (Rhycherus filamentosus)
Copyright Guy Carter
eieren van de Kwastjes hengelaarsvis (Rhycherus filamentosus)
eieren van de Kwastjes hengelaarsvis (Rhycherus filamentosus)
Copyright Guy Carter
eieren van de Lophiocharon trisignatus
eieren van de Lophiocharon trisignatus
Copyright Mary Jane Adams
eieren van de Lophiocharon trisignatus
vrouwelijke hengelaarsvis (Lophiocharon trisignatus) met eieren
Copyright Mary Jane Adams
 

De eitjes van Tetrabrachium ocellatum (vier-armige hengelaarsvis) zijn gewikkeld rond de rugvinnen die voorzien zijn van haakjes. Vermits vele vissen graag eitjes eten kan dit helpen bij het aantrekken van mogelijke prooien voor de hengelaarsvis.

Het is waarschijnlijk heel moeilijk om een partner te vinden in de diepzee. Om dit probleem op te lossen vertonen veel diepzeehengelaars (Families Ceratiidae, Caulophrynidae, Photocorynidae, Linophrynidae en Melanocetidae) een zeer eigenaardig sexueel dimorfisme. Het mannetje is zeer klein en hecht zich aan het lichaam van het vrouwtje. Tanden en kaak degenereren en de bloedsomloop van de twee dieren wordt verbonden. Het mannetje blijft dus de rest van het leven verbonden met het vrouwtje waarop het parasiteert.

Baby hengelaarsvissen

Click here for videos of baby frogfishes

Zeer kleine gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 4mm
Zeer kleine gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 4mm
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) 7mm
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) 7mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
waarschijnlijk gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 1cm
waarschijnlijk gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 1cm
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) 7mm
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) 7mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 1cm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 1cm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 4cm

gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 3cm
Baby reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) 4cm
Baby reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) 4cm
Baby reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) 4cm
Baby reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson)
Baby reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) 4cm
Baby reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) 1cm
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) 6cm
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) 6cm
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus) 8mm
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus) 8mm
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus) 1.5cm
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus) 1.5cm

De juveniele clown hengelaarsvis (Antennarius maculatus) en de juveniele reuzen hengelaarsvis (Antennarius commerson) schijnen een slechtsmakende platworm te imiteren, compleet met golvende rugvin om de zwemmende worm na te bootsen. Er zijn mogelijk ook slecht smakende naaktslakken om op te gelijken (mimicry). Andere soorten (Antennarius hispidus, Antennarius striatus) zijn zeer goed gecamoufleerd en lijken op met algen begroeide rotsjes of op slakken. Hengelaarsvissen zijn niet giftig maar blazen zich op met water zodat ze niet kunnen verorberd worden door hun afmeting.

wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus)
borstelige hengelaarsvis Antennarius hispidus)
borstelige hengelaarsvis Antennarius hispidus)
naaktslakken
naaktslakken - Chromodoris fidelis

naaktslakken - Chromodoris preciosa
naaktslakken
naaktslakken - Hypselodoris iacula
platworm
platworm - Pseudoceros lindae
platworm
Thysanozoon nigropapillosus
naaktslakken
naaktslakken - Armina sp
platworm
platworm - Pseudobiceros cf kryptos
slak
slak - Dolabella auricularia
slak
slak - Notarchus indicus

Lokgedrag bij kleine hengelaarsvissen

Ik heb eens gezien dat een juveniele clown hengelaarsvis aan het hengelen was door te bewegen met zijn tweede rugvin inplaats van met de hengel. Andere juveniele hengelaarsvissen lijken frequenter te hengelen dan de adulten. Ik denk dat dit komt doordat ze te klein zijn om voor een spons of rots versleten te worden door hun prooi en zo meer aangewezen zijn op hengelen. Hun hengel is ook relatief groter ten opzichte van de lichaamslengte en met een vergrootglas of een macro-lens kan je de hengel vrij goed zien.

wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus)
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 3cm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 6mm
gevlekte hengelaarsvis (Antennarius pictus) 4cm
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus) with its lure in front
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus) with its lure in front
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus) with its lure in front
borstelige hengelaarsvis (Antennarius hispidus)
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) 5cm
gestreepte hengelaarsvis (Antennarius striatus) 5cm

Vooral de grotere soorten kunnen hun jachtstrategie veranderen terwijl ze groeien. Jonge exemplaren verstoppen zich vaak zoals de kleinere soorten. Als ze volwassen zijn blijven de grotere soorten (Antennarius commerson, Antennarius multiocellatus) op dezelfde plaats gedurende een langere periode vaak op onbeschutte plaatsen in het koraalrif of op sponzen, zodat je ze gedurende meerdere duiken op dezelfde plaats of in dezelfde omgeving kan aantreffen.

Opgroeien

Onderstaande foto's tonen de Wratten hengelaarsvis (Antennarius maculatus) in verschillende maten (foto's genomen van meer dan 3 weken).

Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 4mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 5mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 5mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 7mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 7mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 7mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 10mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 15mm
Warty frogfish (Clown frogfish) - <em>Antennarius maculatus</em> - Warzen Anglerfisch
over 20mm

Uit het Engels vertaald door Eddy Thys

Wilt U mij schrijven in het Engels of Duits a.u.b. want ik versta geen Nederlands!

I identified all frogfishes (anglerfishes) to my best knowledge. Frogfishes are specially difficult to identify (see tips for identification) so mistakes are possible of course! Latin names according to the newest scientific findings, ITIS Standard Report and Fishbase.


. Copyright Teresa Zubi